Moeder, waarom werken wij (zo hard)?

Niets mis met graag en hard werken. Tenminste, voor zover dat een manier is om zingeving, energie, voldoening en fijne sociale interacties toe te voegen aan je leven.

Dat lukt makkelijker als jij via je werk niet enkel een bijdrage levert aan je eigen leven en dat van je gezinsleden, maar daarnaast ook bijdraagt aan onze maatschappij als geheel.

Maar deze 'voorwaarden' zijn niet altijd en zeker niet voor iedereen vervuld.

Bovendien vult de ene mens 'waardevol werk' fundamenteel anders in dan de andere:

• Is kinderen opvoeden tot gezonde volwassenen hard werken? Jazeker
• Is zorgen voor biologisch voedsel hard werken? Jazeker
• Is de wereld verfraaien met prachtige kunst die diep raakt hard werken? Oh ja

Beschouwen we die vormen van arbeid als 'hard werken'? Helemaal niet als we de verloning die tegenover deze vormen van zorgarbeid staat, vergelijken met de verloning die staat tegenover pakweg 'van een beetje kapitaal meer kapitaal maken'.

Vandaag wordt 'werken' bovendien steeds vaker gereduceerd tot 'het vergaren van een inkomen', een noodzakelijk kwaad om onze welvaart te kunnen behouden, zowel individueel als collectief:

'Om de kosten van onze sociale zekerheid te kunnen blijven betalen, moet 80% van de bevolking zo hard en zo lang mogelijk werken' aldus beleidsmakers vandaag; als resultaat weven steeds meer mensen hun leven dan maar rondom hun werk, ongeacht of dat werk bijdraagt aan hun eigen levenskwaliteit of enige levenskwaliteit tout court, als daar tenminste nog wat ruimte of energie voor over is.

Dat die blik op werk ons welzijn, zowel individueel als collectief, voor geen meter dient, schijnt niemand te deren.

Dit verhaal leidt naar een paradigma waarin 'werken' meer als last dan als lust wordt ervaren. Want 'het moet'.

Geen wonder toch dat we ons massaal afvragen: is dit het nu, nog tot mijn 67?

We branden onszelf op met een rotvaart

Al dat 'druk-druk-druk-doen' bracht ons waar we vandaag staan met de wereld: er is ontzettend veel verwezenlijkt, maar er is ook veel stukgemaakt en verloren gegaan:

We branden onszelf op, net zoals we de grondstoffen van onze Aarde opbranden, tegen een tempo dat natuurlijk herstel - regeneratie - onmogelijk maakt; en wanneer dat schuurt, lappen we onszelf op of laten we ons oplappen om zo snel mogelijk weer 'veerkrachtig' deel uit te kunnen maken van de ratrace...

Terwijl: wanneer we opgebrand 'uitvallen' als mens, is dat niet enkel pijnlijk voor onszelf. Het is weinig respectvol tegenover de generaties die voor ons kwamen - waaraan wij het leven te danken hebben - én tegenover generaties die na ons komen en ook nog graag een leefbare planeet willen. Het is volstrekt niet duurzaam. Het is gekheid.

Stel nu dat afkicken van onze drukverslaving - want ondertussen is het een verslaving geworden - én een ander perspectief op 'arbeid' ontwikkelen, zou kunnen leiden tot een planeet waarop het wél aangenaam toeven is, voor ALLE levensvormen, nu én ook nog binnen 7 generaties, voor verschillende generaties samen, dat zou toch goed nieuws zijn?

Er zijn wel enkele voorwaarden:

1. dat we bewustzijn ontwikkelen op enkele belangrijke denkfouten die we tot nu toe maakten

2. dat we ons durven openstellen voor de mogelijkheid dat het ook anders kan, want vandaag geloven we dat nog niet

Een ongemakkelijke waarheid over de staat van de wereld...

Als mensheid toonden we de voorbije decennia zoveel arrogantie dat we niet enkel het voortbestaan van ontelbare planten- en diersoorten in gevaar brachten, maar ook het voortbestaan van onszelf als soort:

Het leven zoals we het vandaag kennen, is bedreigd: DAT is de feitelijke realiteit die ecocide heet.

De impact van die ecocide op andere grote systemen zoals economie, staatstructuren, rechtssystemen en financiële markten, kunnen we vandaag niet inschatten, laat staan beheersen. Wat we wel weten, is dat de komende decennia met behoorlijk wat chaos gepaard zullen gaan.

De enige zekerheid die we vandaag hebben over de gevolgen van ons gedrag in het verleden,

is dat er veel ONZEKERHEID en TURBULENTIE zal zijn...

En laat nu net onzekerheid een element zijn waar weinig mensen dol op zijn, economen en financiële profielen - who've been running the show so far - al helemaal niet.

Chaos en wanorde triggeren namelijk onze reactieve patronen. En hoewel die reactieve patronen nodig zijn bij écht levensgevaar, zijn ze allesbehalve helpend wanneer ze te pas en te onpas onze natuurlijk zijnsstaat - een staat van vrede, rust, speelsheid, samenwerking en tevredenheid - 'kapen'.

Dat zien we vandaag al in onze respons op ecocide, klimaatverhitting en teloorgang van biodiversiteit: de toekomst van onze planeet ziet er ondertussen zo onfraai uit dat we ofwel het hoofd afwenden, in de hoop dat het allemaal wel zal meevallen, het 'onze kop wel zal duren', of in de overtuiging dat 'het schip toch al gezonken is', of in de hoop dat technologisch vernuft wel voor oplossingen zal zorgen.

'De vlucht vooruit' is ook een piste: dan verlaten we deze Aarde toch gewoon voor een andere planeet? Yeah, right... Om daar dan verder te doen zoals we hier bezig waren?

Bovendien wordt het tijdsbestek om de hete grond onder onze voeten te ontvluchten - of te bevechten - steeds korter volgens klimaatwetenschappers. De urgentie neemt dus toe en daardoor ook ons globaal gevoel van instabiliteit: het leven zoals we het vandaag kennen is bedreigd en 'de nieuwe manier van zijn' is er nog niet: met die onzekerheid kan het menselijk ego erg moeilijk 'zijn'. 

Daarom lijkt het mij zinvol om aan de slag te gaan met de linkerkant van onderstaande universele levenscyclus en ons te bezinnen over de kansen die er liggen op dit kantelpunt in ons bestaan.

Als we het niet voor onszelf doen, laten we het dan doen voor de generaties die na ons komen. En op die manier meteen zingeving toevoegen aan ons eigen bestaan:

Want is het niet precies de existentiële leegte die veel mensen momenteel ervaren die oorzaak is van de drukte die we de hele tijd creëren, waardoor we de verkeerde dingen doen die ons verder doen afdrijven van de gemoedsrust waar we zo naar snakken?

Is 'onze respons op existentiële leegte' - onze drukverslaving - dan misschien mee de oorzaak van de problemen die we nu IN onszelf en RONDOM onszelf ervaren?

Als dat zou kloppen, dan ligt in 'afkicken van onze drukverslaving' een fantastische opportuniteit!

Food for thought EN uitzoeken:

Boeiende toekomstvisies

Wereldwijd denken mensen na over hoe de toekomst van de wereld er zou kunnen uit zien:

• Kate Raworth heeft met haar donuteconomie een economie getekend ten dienste van de mensheid, in plaats van andersom
• Jason Hickel die uitlegt hoe een visie vanuit degrowth de mensheid kan redden van haar obsessie met groei
• Dichterbij hebben we een Mischa Verheijden en Jan Rotmans die schrijven dat we niet leven in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk waarin we chaos hebben te leren omarmen;
• in hun boek Disrupt jezelf reiken Mischa en levenspartner Elke Leyman manieren aan om daarmee aan de slag te gaan
• Kees Klomp wil via zijn betekeniseconomie van 'sociaal ondernemen' het nieuwe normaal maken
• Misschien wil jij zelf 'een goede voorouder' zijn, geef je de voorkeur aan langetermijndenken, zodat er nog een planeet achterblijft voor de kinderen van je kleinkinderen?
• Geloof jij dat het wél anders kan en ben je ervan overtuigd dat elke professional VIA zijn werk wel degelijk een verschil kan maken in een wereld die op een kantelpunt staat?
• Steeds meer mensen worden gedreven door een benefit mindset en verlangen naar een wereld waarin REGENERATIVITEIT voorop staat

De invloed van dergelijke evoluties boeit mij uitermate.

Want terwijl we evolueren van 'een kenniseconomie' naar 'een betekeniseconomie', van 'het antropoceen' naar 'een symbioceen', brengt dit ook gigantische uitdagingen met zich mee voor de manier waarop we leven én werken...

Wat als we het perspectief kantelen?

Als 'hard werken' een vluchtpatroon is, een reactief patroon, als re-actie op een gevoel van existentiële leegte, een gevoel dat je liever niet wil voelen, is het van belang om de oorzaak van dat leegtegevoel op te sporen.

De oorzaak van die leegte ligt vaak in de 'separatie' die wij zelf creëren, omdat 'doorvoelen' van de leegte té pijnlijk is.

Als dat klopt, ligt er een oplossing in het wél doorvoelen van de leegte én in het ombuigen van die separatie.

Anders gezegd: je bent weggevlucht van datgene wat je blij KON maken, van wat je gemoedsrust KON geven, van alles wat ervoor kon zorgen dat je jezelf niet hoefde te verdoven en je bent gaan geloven dat het vluchtmiddel voor jou 'de oplossing' is.

Terwijl 'de oplossing' in de omgekeerde beweging zit: verbind je opnieuw met datgene wat je blij maakt, met wat je gemoedsrust geeft: dan hoef je jezelf niet meer te verdoven met drukdrukdruk doende zijn...

Koppel er ook geen voorwaarden meer aan:

Zeg dus niet: 'ALS ik maar meer gemoedsrust zou ervaren in mijn leven,

dan zou ik me beter voelen',

maar kantel het als volgt:

'als ik mezelf toesta om me goed te voelen, dan ervaar ik gemoedsrust'

De logische vraag die daarop volgt, is dan deze: wat is er HIER EN NU nodig voor jou om je goed te kunnen voelen? Of nog:

Waar word jij blij van in het leven?

Wanneer mensen op het eind van hun leven gevraagd worden naar wat ze anders hadden willen doen, antwoordt niemand dat ze graag harder hadden willen werken...

Wel integendeel. Bronnie Ware noteerde antwoorden van haar palliatieve patiënten in haar boek 'The Top Five Regrets of the Dying: A Life Transformed by the Dearly Departing':

1. I wish I'd had the courage to live a life true to myself, not the life others expected of me
2. I wish I hadn't worked so hard
3. I wish I'd had the courage to express my feelings
4. I wish I had stayed in touch with my friends
5. I wish I had let myself be happier

Jammer genoeg stellen weinig mensen zich dit soort vragen preventief, 'bij leven'.

Doen ze dat wel - bijvoorbeeld in het kader van een coachingstraject, of omdat ze met een pittig kantelpunt in hun leven geconfronteerd worden zoals een onverwacht afscheid of ziekte - dan zijn dit hun antwoorden:

• ik wil graag meer tijd doorbrengen met geliefden
• ik wil fysiek actief kunnen zijn en niet de hele tijd exclusief in mijn hoofd leven, achter een scherm verborgen zitten of achter machines moeten staan
• ik wil de eenvoudige dingen des levens meer waarderen
• ik wil in het groen, in de natuur zijn, of me omringd weten door andere schoonheid in de vorm van kunst of cultuur
• ik wil sociale contacten mogen en kunnen leggen én tijd maken om ze te onderhouden
• ik wil mogen lummelen en spelen, zonder resultaatsverbintenis
• ik wil minder 'moeten'...
• ik wil mogen leren, voor het plezier van het leren, niet omdat dat moet
• ik wil graag 'goed doen', voor anderen en voor mezelf want dat voegt waarde toe aan mijn leven
• ik wil rust, gemoedsrust, content kunnen zijn met mijn leven zoals het vandaag is
• én ik wil mogen bijdragen, op mijn manier...
• ik wil liefde geven en ontvangen, ik verlang naar erkenning voor wie ik ben en wat ik doe, ook als ik tijdelijk niet veel KAN doen...

Waarom leven we dan niet vaker op die manier?

Ik verdenk ons ervan dat we zijn gaan geloven dat we bovenstaande vraag beter niet kunnen stellen, uit angst voor het antwoord. Want we zijn ondertussen zo verslaafd geraakt aan het vluchtpatroon - hard werken - dat we de gedachte aan 'minder werken' amper durven toelaten...

Want nu komt het angeltje: we leven niet op een eiland, we leven in een CONTEXT die grote impact heeft op ons denken en doen.

En in die omgeving is het riedeltje 'dat hard werken nu eenmaal ons lot is, als we tenminste een beetje 'n fijn leven willen leiden' er stevig ingeprent, onder meer gevoed door een dominant economisch paradigma dat ons aanmoedigt om steeds meer te produceren én te consumeren.

Het resulteert voor velen in deze bijzondere situatie:

We voeren jobs uit die ons ongelukkig maken, waardoor we dingen kopen die we niet nodig hebben, om indruk te kunnen maken op mensen die we niet meer kennen, laat staan leuk vinden...

En zo zijn we stilaan 'verslaafd' geraakt aan druk bezig zijn.

Niet verwonderlijk trouwens, in een wereld waarin 'druk bezig zijn' een statussymbool werd. Vraag maar 'ns aan iemand die op pensioen 'moet', hoezeer diens identiteit vervlochten is met de professionele rol die hij /zij /hen vervulde voorheen...

We lijden massaal aan drukverslaving en koopwoede,

zo massaal dat we ons er niet eens meer bewust van zijn

en dat wie dit durft aankaarten meteen MOET veroordeeld worden 

en weggezet wordt als naïeveling, dromer, communist, anarchist: pick your choice...

KAN DAT ANDERS?

Ja, dat kan zeker.

De beste manieren die ik zie, is om te durven twijfelen en je eigen gedrag, overtuigingen en aannames voortdurend in vraag te stellen met vragen als deze:

1. Waarom lijd ik eigenlijk, terwijl ik in een welvarende positie zit?

1. Waardoor lijden wij zo massaal aan drukverslaving in onze welvaartsmaatschappij'?
2. Zou de welvaartmaatschappij zelf mee aan de basis kunnen liggen van onze drukverslaving?

Hoe komt het bijvoorbeeld dat wij zo vaak het gevoel hebben in schaarste te leven - te weinig geld, liefde, voedsel, energie, grondstoffen, natuur, kennis, ruimte, stilte, aandacht, verbinding, spiritualiteit, vul maar in - terwijl er van dat alles EEN POTENTIEEL AAN OVERVLOED is, dat weliswaar bijzonder onrechtvaardig verdeeld is?

Zou het kunnen dat ons wereldbeeld en onze kijk op economie hier een rol in speelt?

Zou het kunnen dat we onszelf dan ook kunnen bevrijden van een juk dat we zelf gecreëerd hebben? 

2. Waarom spreken we over arbeidstijd versus privétijd?

Toen we nog als jager-verzamelaars leefden, liepen werk en leven door elkaar en waren ze één:

• Waarom creëerden wij afgescheidenheid tussen die twee?
• Waarom spreken we over 'een balans vinden' tussen arbeidstijd & privétijd, over 'activiteit en productiviteit', terwijl arbeidstijd gewoon onderdeel is van onze - beperkte - tijd in een eindig leven?

Is onze kijk op tijd toe aan grondige herziening?

3. Waarom is het ene werk het andere niet?

Ook mogen we ons bewuster worden van het verschil in waardering voor werk dat meestal door mannen wordt gedaan en zorgtaken die meestal door vrouwen worden opgenomen. Opnieuw een vorm van ongelijkheid die voor meer strijd zorgt dan goed voor het geheel is.

Waarom laten we dat nog altijd toe? Dat we hiervoor kiezen, dat is toch al te gek?

4. Hoe dragen mijn huidige keuzes bij aan een beter leven?

Als een bepaalde strategie niet meer werkt, is de eenvoudigste oplossing: stel je strategie bij. Probeer iets anders, dat beter werkt.

Stel je dus de vraag: 'hoe dragen mijn huidige levenskeuzes bij aan een fijn leven?

En als ze dat niet (meer) doen, wat wil ik dan anders?'

5. Welke rol speelt 'taal', welke rol spelen verhalen en rolmodellen in dit alles?

Taal speelt een zeer grote rol, want woorden creëren werelden. Daarom is het hoog tijd voor andere verhalen...

Hoog tijd voor andere rolmodellen ook. Andere voorbeelden waaraan we ons kunnen spiegelen. Meer diversiteit graag.

Want wat we de voorbije decennia als zaligmakend hebben aanzien, vraagt nu een te hoge tol.

Individueel én maatschappijbreed. Kantelen die handel!

WaT kan jij zelf DOEN?

Stel je eigen perspectief op arbeid eens in vraag:

1. Wie zich bewust wil worden van en zelfs wil afkicken van z'n drukverslaving, moet het eigen wereldbeeld en je mindset + dominante overtuigingen in vraag durven stellen
2. Je leert best relationeel en systemisch kijken naar 'wat is', daarbij ook rekening houdend met je omgeving en hogere doelen
3. Op lange termijn denken en de belangen van generaties VOOR en NA jou meenemen in je beslissingen, is een must
4. Durven verbinden met wat voor jou als 'existentieel en waardevol' aanvoelt, is van goudwaarde, ook al kan je dat niet altijd 'rationeel' verklaren en 'vinden anderen daar vanalles van'

Om dat te doen, helpen vragen als:

• Klopt de manier waarop ik 'werk' voor mezelf definieer nog wel?
• Klopt het wereldbeeld dat ik voor 'waar' hield nog wel?
  • Is 'zoveel mogelijk mensen zo lang mogelijk aan de betaalde arbeid houden' écht verstandig?
    • Wie gaat er voor jonge kinderen, ouderen, het maatschappelijk bindweefsel zorgen?
    • Wie gaat er nog winkelen in stenen winkels, als iedereen voltijds 'aan de slag' is?
    • Met welke grondstoffen gaan we zoveel 'productie en consumptie' mogelijk blijven houden?
    • Gaat 'handelaarschap' nog wel kunnen blijven bestaan, als er geen mensen meer vragende partij zijn voor analoge handelsplekken?
  • Is 'meer van hetzelfde' écht waar wij vandaag nood aan hebben?
  • Zullen we er echt op 'achteruit gaan' als we andere keuzes maken, ook rond het belang van 'reproductieve arbeid'?
  • Wat beschouw ik als vooruitgang en wat kan ik erkennen als achteruitgang?
• Aan wat voor maatschappij wil ik bouwen, waarvoor wil ik zorg dragen in de toekomst?

Voel jij je getriggerd door deze vragen? Mooi...

Dat is het begin van een mogelijke transitie naar een ander leven.

Eentje waarin jij bewust wordt van je eigen drukverslaving én de mogelijke alternatieven:

1.  Meer zijn en minder doen
2. Vaker 'de juiste dingen doen', meer focus op effectiviteit dan blinde focus op efficiëntie
3. Minder vaak 'de verkeerde dingen doen' 
4. Leren denken OVER je denken
5. Voelen ook een plaats geven in je bestaan
6. Introspectie koppelen aan outrospectie en je empathisch vermogen verhogen, zodat je je onderdeel voelt van een groter geheel, een geheel dat waardevol genoeg is om VOOR te kiezen, te behoeden, te beschermen, te koesteren...
7. En beseffen dat 'de natuur' - waar wij onderdeel van zijn - een fantastisch zelfhelend systeem is, als wij maar toelaten dat het systeem zichzelf heelt
8. vandaar: verander de wereld, begin bij jezelf